Historie van het huis en zijn bewoners

Het Maarten Maartenshuis (oorspronkelijk “De Zonheuvel” genaamd) dankt zijn naam aan de schrijver/dichter Maarten Maartens, pseudoniem van mr. dr. Jozua (Joost) Marius Willem van der Poorten Schwartz. Hij werd in 1858 geboren uit het huwelijk van Carl August Ferdinand Schwartz (1817-1870) en Cornelia van Vollenhoven (1822-1902) en overleed te Doorn in 1915. Zijn joodse vader was afkomstig uit het Poolse Meseritz en was aanvankelijk in opleiding voor rabbijn te Berlijn, totdat hij daar na bekering tot het christendom een theologische studie voltooide en begon aan een loopbaan als zendeling onder de joodse inwoners van o.a. Boeda, Pest, Amsterdam en Londen. Zijn echtgenote was afkomstig uit een welgesteld geslacht van Amsterdamse bierbrouwers en azijnmakers. Een broer van Cornelia van Vollenhoven bracht het tot burgemeester van Amsterdam.

Het gezin Schwartz woonde van 1864 tot 1870 te Londen, waardoor het Engels natuurlijker-wijze tot de tweede moedertaal van Maartens werd, hetgeen het feit verklaart dat het merendeel van zijn boeken in die taal werd geschreven en gepubliceerd. Na de dood van zijn vader keerde de latere schrijver met zijn moeder terug naar Nederland. Hij bezocht het Amsterdams gymnasium (later bekend als het Barlaeus gymnasium) en voltooide zijn gymnasiale opleiding te Bonn. Vervolgens koos hij de studie rechten in Utrecht, waar hij na zijn promotie gedurende twee jaar de colleges van zijn overleden promotor waarnam. In 1883 trouwde hij met zijn volle nicht Anna van Vollenhoven, eveneens geboortig uit het gefortuneerde geslacht van Amsterdamse brouwers en stadsbestuurders. Dank zij hun financiële onafhankelijkheid kon Schwartz/Maartens zich onbekommerd wijden aan zijn schrijversschap. Aanvankelijk woonde het echtpaar in gehuurde huizen/kastelen op de Utrechtse heuvelrug (Lunenburg, Zuylestein, De Bunt), totdat de schrijver besloot om op een reeds in 1884 verworven landgoed te Doorn het huis “De Zonheuvel” te bouwen. Samen met zijn vrouw en dochter Ada trok hij daar in juni 1903 in.

 

Het is typerend voor Maartens’ wat teruggetrokken natuur dat de achterzijde van het huis aan de straatkant ligt. Ten zuiden van het hoofdgebouw bevindt zich een poortgebouw. De ene helft hiervan was vroeger ingericht als woning voor het gezin van Willem Kirpestein, de butler en chauffeur van Maartens. Het andere gedeelte herbergde de stallen, waar vanaf 1905 niet alleen paard en wagen werden ondergebracht, maar ook een automobiel.

Het tussen huis en straat gelegen grasland werd ingericht als hertenkamp. Aan de voorzijde van “De Zonheuvel”, direct tegenover de ingang, was een Franse tuin gesitueerd, in de geometrische, formele Versailles-stijl van de landschapsarchitect Le Nôtre.

Van der Poorten Schwartz (Maartens) liet het huis naar zijn eigen wensen en verlangens bouwen (hij heeft het deels zelf ontworpen); hij verzamelde antiek en heeft het huis letterlijk om zijn collectie heen laten bouwen. Boven de ingang vindt u een fronton met daarop het symbool van “De Zonheuvel”, de naam van het huis. Als u iets naar achteren loopt, kunt u ook het torentje zien, dat hoger is dan de Dom te Utrecht. Vanuit het torentje heeft u een prachtig uitzicht over de omgeving.

Het huis werd van 1903 tot 1915 bewoond door het gezin Van der Poorten Schwartz. Na de dood van Maartens woonden moeder en dochter er tot Anna’s dood in 1924 en het vertrek van dochter Ada naar een pension in Doorn. Ada bleef ongehuwd. Zij overleed op “De Zonheuvel” in 1944, waar ze de laatste maanden van haar leven verpleegd werd.

Na de dood van haar moeder Anna, veranderde Ada de bestemming van het huis–nu Maarten Maartenshuis genoemd–en werd het een conferentieoord en centrum voor internationaal en nationaal jeugdwerk. De doelgroep bestond voornamelijk uit jonge mensen uit de betere milieus. Hiertoe werd de stichting De Zonheuvel in het leven geroepen, waarin Ada een actieve en stimulerende rol speelde. De vertrekken op de begane grond werden opengesteld als museum; de rest van het huis en het poortgebouw waren in gebruik als “schoolbuitenhuis”. Ook culturele manifestaties, zoals kamermuziekavonden, vonden hier plaats.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was het huis beschikbaar als noodhospitaal voor vluchtelingen uit België en tijdens de Tweede Wereldoorlog was hier een Rode Kruis hulppost gevestigd.

Het SBI (Slotemaker de Bruïne Instituut) kocht het huis in 1974, onder bepaalde door de familie Van der Poorten Schwartz bedongen condities inzake de instandhouding en conservering van het landgoed, huis en de inboedel. In 1976 werd de stichting Maarten Maartens opgericht, met als voornaamste opdracht de instandhouding en het beheer van de literaire nalatenschap van Maarten Maartens. In deze stichting hebben naast familieleden ook vertegenwoordigers van het SBI zitting.

Het SBI ontvangt op het landgoed jaarlijks elfduizend cursisten en gasten. Zoals u wellicht weet is SBI Formaat een van de grootste opleidingsinstituten in Nederland. SBI Formaat verzorgt o.a. trainingen en advies voor bedrijven, overheid, bonden, vrijwilligersorganisaties en medezeggenschapsorganen.

Mocht u meer willen weten over Maarten Maartens dan kunt u bij de receptie van Landgoed Zonheuvel een boekje kopen over zijn leven en werk. De prijs bedraagt €8,–.